پنیرک یا گل ختمی یکی از انواع گیاهان دارویی است که خواص بی‌شماری برای سلامتی بدن و درمان انواع بیماری‌ها دارد. برگ و گل این گیاه به‌منظور تهیه داروی گیاهی مورداستفاده قرار می‌گیرد. گل ختمی را در هر کدام از شهرهای ایران با نام‌های متفاوتی می‌شناسند. نام‌های دیگر این گیاه در شهرهای مختلف نان کلاغ ، گل ختمی، خیرو، خبازی، ختمی مشک بو، گیاه توله و … است.
طبق نظریه طب سنتی این گیاه طبیعتی سرد و تر متمایل به معتدل دارد. گل ختمی گیاهی خزنده است که ارتفاع آن به ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر می‌رسد. رنگ گل‌های این گیاه به طور معمول صورتی، بنفش و آبی است. در اکثر نقاط ایران به‌خصوص در استان‌هایی چون خوزستان، شهر اندیمشک و حومه آن، شاهد رویش گیاه ختمی هستیم. ساقه‌های این گیاه به‌صورت شاخه‌شاخه، کرک‌دار و دارای انشعاب است. در ادامه مطالب بیشتری درمورد این گیاه دارویی و خواص آن بخوانید.
این گیاه در ۲ نوع کبیر و صغیر وجود دارد. در ادامه به معرفی انواع مختلف این گیاه می‌پردازیم.
در کتاب‌های سنتی از پنیرک کبیر با نام ختمی کبیر نام‌برده شده است. ختمی کبیر گیاهی است که ارتفاع آن ۴۰ تا ۸۰ سانتیمتر است. این گیاه، گیاهی علفی، پایا و دوساله است. برگ‌های این گیاه به شکل متناوب و دارای دم‌برگ‌های بلند است که توسط بریدگی‌های عمیق به ۵ تا ۷ قسمت تقسیم شده‌اند. گل‌های گیاه گل ختمی کبیر به رنگ قرمز متمایل به بنفش و درشت هستند.
این گل‌ها از ابتدای اردیبهشت تا اواخر تیرماه رشد می‌کنند. ختمی کبیر دارای ریشه‌ای سفید، گوشت‌دار و عمودی و ساقه‌ای کرک‌دار است. به طور معمول گونه‌ای از ختمی کبیر در شهرهایی از ایران، چون کرج، آذربایجان، خراسان، اراک، شیراز، کرمان و حدفاصل تربت‌حیدریه و اسدآباد مشهد می‌روید.
گیاه پنیرک صغیر در شیراز با نام ختمی کوچک نیز شناخته می‌شود. نام این گیاه در کتاب‌های سنتی خیرو یا خبازی است. ختمی صغیر همان‌طور که از نام آن پیداست، گیاهی کوچک‌تر از نوع کبیر آن است و ارتفاعی حدود ۱۰ تا ۵۰ سانتیمتر دارد.
در اکثر شهرهای ایران از جمله بندرعباس، جزیره قشم، سیستان و بلوچستان، آستارا، آذربایجان، اصفهان، قوچان و شهرهای دیگر شاهد رویش گیاه ختمی صغیر هستیم.
گیاه ختمی دارای ترکیبات مقوی فراوانی است. این گیاه گروهی از ویتامین‌ها از جمله ویتامین c، ویتامین E، گروه ویتامین‌های B و ویتامینA را در خود دارد.
علاوه بر این، گل ختمی غنی از مواد معدنی چون کلسیم، منیزیم، روی، پتاسیم، سلنیوم و اسیدهای چرب ضروری، فیبر، فلانو ئیدها، موسیلاژ و لانولین است. در این گل ماده رنگی بنام مالوین به میزان کمی وجود دارد. پس از بررسی موسیلاژ موجود در گیاه ختمی مشخص شد که این ماده دارای مقادیری از گلوکز، گالاکتوز، دی گالاکتوزرونیک اسید، ال رامنوز و دیگر ترکیبات است.
همان‌طور که پیش‌ازاین ذکر شد، این گیاه با دارابودن مواد معدنی و ویتامین‌های مفید و فراوان، دارای خواص و فواید بی‌شماری برای درمان بسیاری از بیماری‌ها و رفع مشکلات جسمی است. در ادامه به بررسی خواص آن می‌پردازیم.
با توجه به وجود خواص آنتی‌باکتریال و ضد التهابی در گل ختمی می‌توان این گیاه را به‌عنوان درمان مؤثری برای رفع جوش و آکنه صورت به‌حساب آورد.
افرادی که از اضافه‌وزن رنج می‌برند و تصمیم به لاغری دارند، می‌توانند با مصرف گیاه ختمی یک روش بی‌خطر و طبیعی را برای ازدست‌دادن وزن اضافی بدن انتخاب کنند.
با توجه به خواص ختمی برای دستگاه گوارش، می‌توان گفت که مصرف این گیاه با رفع یبوست همراه بوده و به همین دلیل باعث کاهش وزن اضافی بدن می‌شود.
درواقع عملکرد نادرست دستگاه گوارش می‌تواند یکی از دلایل اصلی افزایش وزن باشد. همان‌طور که گفته شد مصرف گل ختمی با بهبود عملکرد دستگاه گوارش، از افزایش وزن بدن جلوگیری می‌کند.
از خواص پنیرک برای مردان نیز نباید غافل بود. با توجه به تحقیقات انجام‌شده بر روی خواص گیاه ختمی برای مردان، مشخص شد که مصرف این گیاه برای مردان نیز تأثیر مثبتی بر تعداد و کیفیت اسپرم‌ها دارد.
مردان می‌توانند با مصرف این گیاه پرخاصیت و مفید، قدرت باروری و تعداد اسپرم‌های خود را افزایش دهند.
از گیاه ختمی می‌توان به‌منظور پاکسازی بدن از سموم و مواد زاید نیز استفاده کرد. فواید دارویی پنیرک به‌منظور پاکسازی کبد و بهبود عملکرد آن و همچنین درمان بیماری یرقان می‌تواند مؤثر واقع شود.
مادرانی که در دوران شیردهی به سر می‌برند نیز می‌توانند با مصرف این گیاه از فواید گل ختمی بهره‌مند شده و میزان شیر خود را افزایش دهند.
گیاه ختمی می‌تواند به‌عنوان یک نرم‌کننده عالی برای پوست عمل کند. برای این منظور نیاز است تا از جوشانده گل ختمی به‌عنوان لوسیون برای نرم کردن پوست استفاده شود.
این جوشانده همچنین در درمان جوش‌های صورت می‌تواند به خوبی عمل کند. برای تهیه جوشانده گل ختمی نیاز است تا گل و برگ آن را در مقدار نیم لیتر آب بجوشانید و پس از صاف‌کردن به‌عنوان لوسیون پوست استفاده کنید.
وجود انواع ویتامین‌ها و فلاونوئیدها در گیاه ختمی آن را به یک محصول ضد پیری تبدیل کرده است. برای این منظور باید این گیاه را به شکل پماد یا ژل بر روی پوست استفاده کرد.
علاوه بر خواص و فواید ذکر شده برای گل ختمی، این گیاه شگفت انگیز در درمان بیماری‌های مختلف نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد که به شرح زیر است:
استفاده از این گیاه برای بهبود انواع التهابات و زخم‌های روده، معده، گلو و دهان نیز به‌خاطر فوایدی که دارد، رایج است.
فواید دارویی گل ختمی تأثیر بسزایی در رفع انواع اختلالات و بیماری‌های تنفسی نیز دارد. وجود ماده موسیلاژ در این گیاه، باعث پوشش بافت ملتهب دستگاه تنفسی شده و التهاب آن را بهبود می‌بخشد.
درصورتی‌که به عفونت ریه یا بیماری تنفسی مبتلا هستید، می‌توانید با مصرف این گیاه به بهبود عفونت و پاکسازی ریه خود کمک کنید.
مصرف گل ختمی با پاکسازی ریه‌ها و مجاری تنفسی باعث صاف‌شدن و تسکین آن می‌شود. توصیه می‌شود به‌منظور پاکسازی ریه و افزایش سلامتی آن و درمان سرفه و زکام از دمنوش پنیرک استفاده کنید.
خاصیت ضد سرفه بودن گیاه ختمی را می‌توان مهم‌ترین خاصیت آن به شمار آورد.
برای تهیه دم‌کرده گل ختمی نیاز است تا گل‌ها و برگ‌های این گیاه به مدت چند ساعت در آب خیسانده شوند. به طور معمول عصاره این گیاه در انواع داروهای ضد سرفه مورداستفاده قرار می‌گیرد.
استفاده از دمنوش پنیرک با دارابودن خاصیت ادرارآوری می‌تواند در بهبود انواع عفونت‌های ادراری مثانه و همچنین سوزش مجاری ادرار مفید واقع شود.
به‌منظور بهبود و تسکین سردردهای یک‌طرفه می‌توان از جوشانده ریشه و گل ختمی استفاده کرد.
برای درمان علایم و آسیب‌های آفتاب‌سوختگی می‌توان مقدار ۵۰۰ گرم ریشه یا گل گیاه ختمی را در ۱ لیتر آب جوشاند و با مالش آن بر ناحیه‌ای که دچار آفتاب‌سوختگی شده است باعث بهبود این آسیب‌ها شد.
به‌منظور برطرف شدن ورم در ناحیه گلو و لوزه و آنژین می‌توان از جوشانده این گیاه استفاده کرد. جوشانده گل ختمی با دارا بودن خواص آنتی باکتریال و ضد التهابی درمان مناسبی برای ورم گلو و لوزه به حساب می‌آید.
وجود مقادیر بالای آهن در گل ختمی، آن را به یک داروی غنی و مفید برای درمان کم خونی تبدیل کرده‌است.
عفونت دستگاه تناسلی یک بیماری شایع در میان زنان است که از زمان بلوغ تا یائسگی زنان را درگیر می‌کند. درواقع افزایش ترشحات واژن و تغییر در رنگ و بوی این ترشحات، سوزش و خارش دستگاه تناسلی و بروز التهاب در این ناحیه، نشان از ابتلا به عفونت زنان می‌دهد.
این گیاه تقویت‌کننده رحم است و می‌توان از خواص گل ختمی برای بهبود خارش و سوزش ناشی از عفونت‌های زنانه استفاده کرد.
مصرف پنیرک برای درمان سنگ کلیه نیز می‌تواند گزینه مناسبی باشد. با توجه به خاصیت ادرارآوری عرق این گیاه، می‌توان از این گیاه به‌منظور دفع سنگ کلیه و بهبود دردهای مثانه بهره برد.
علاوه بر عرق استفاده از روغن و یا دمنوش آن نیز برای این منظور رواج دارد.
به‌منظور کاهش تورم چشم‌ها می‌توان گل ختمی را به صورت جوشانده و به شکل کمپرس گرم استفاده کرد.
در طب سنتی خواص بی‌شماری برای گیاه ختمی ذکر شده است که از آن میان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
دکتر روازاده معتقدند که استفاده از گل ختمی برای درمان سرفه‌های شدید، عفونت مثانه و اسهال خونی مفید است. افرادی که معده و روده تنبلی دارند و به یبوست مبتلا هستند می‌توانند از دمنوش گل ختمی استفاده کنند.
به‌منظور بهبود آسیب‌ها و عوارض ناشی از آفتاب‌سوختگی می‌توان از جوشانده این گیاه به‌صورت مالیدنی در محل مورد نظر استفاده کرد.
درمان جوش و آکنه، بهبود التهاب‌های تنفسی درمان استفراغ و برونشیت نیز از فواید این گیاه است.
استفاده از جوشانده گل ختمی به شکل کمپرس گرم می‌تواند باعث بهبود بواسیر، تورم چشم‌ها و درمان برخی از تومورها باشد.
در طب سنتی نیز گیاه ختمی به‌منظور رفع دل‌پیچه، سردردهای یک‌طرفه، تورم لوزه نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد.
به‌طورکلی مصرف این گیاه عوارض قابل‌توجهی به همراه ندارد.
گل ختمی یکی از داروهای گیاهی ارزشمند است که در درمان و بهبود بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات جسمی چون سنگ کلیه، انواع عفونت‌های ادراری، سرفه، سردرد، کم‌خونی و … تأثیر قابل‌توجهی دارد.
بهتر است در مصرف این گیاه زیاده‌روی نشود. افراد می‌توانند برای مصرف روزانه، ۵ گرم برگ گیاه ختمی را به همراه ۱ لیوان آب در حال جوش به مدت ۱۵ دقیقه دم‌کرده و پس از صاف‌کردن آن به همراه ۱ قاشق عسل میل کنند. مصرف دمنوش گل ختمی ۳ الی ۴ بار در طول روز توصیه می‌شود.
